mohamed-nohassi-odxB5oIG_iA-unsplash

Hoe vrijheid en vertrouwen het beste in mensen naar boven haalt

Raak jij ook wel eens geïrriteerd als mensen je vertellen wat je moet doen? Of boos, wanneer iemand er vanuit gaat dat je de verkeerde keuze maakt? Ik wel. Boos ben ik niet zo snel, maar geïrriteerd wel. Zeker als ik het gevoel krijg dat iemand me niet vertrouwt. Zo ging ik vijf jaar terug met mijn vriend op reis naar Cuba. De eerste avond haalde een chauffeur geld uit onze portemonnee – zonder toestemming. Dit gaven we op bij de verzekering, hopend op een begripvolle reactie. Maar helaas. We werden zelfs weggezet als potentiële fraudeur. Alsof we met opzet dit geld in Cuba verloren om hen dwars te zitten.       

Ik dacht aan deze situatie toen ik het boek De Meeste Mensen Deugen las van Rutger Bregman. Zijn boodschap: we komen ter wereld met een moreel kompas, dat zit in onze natuur. We halen het beste in mensen naar boven als we ze de vrijheid en het vertrouwen geven om op dit kompas af te gaan. Dit is een mensbeeld waar ik met mijn eigen morele kompas en behoefte aan vrijheid en vertrouwen blij van wordt. Je hebt namelijk ook gewoon wel eens pech in een taxi in Cuba. Wat gebeurt er als we het positieve mensbeeld als uitgangspunt nemen? Dat we het wantrouwende mensbeeld loslaten? Dan raken mensen minder snel boos of geïrriteerd en voelen ze de ruimte om zelf goede keuzes te maken. Zo vergroten we de kans op een positieve uitkomst.  

In dit artikel lees je waarom jouw doelgroep behoefte heeft aan vrijheid en vertrouwen, wat er gebeurt als je hier geen rekening mee houdt, en wat je bereikt als je vrijheid en vertrouwen wel meeneemt in je werk. 

Vrijheid zit in onze natuur

Duizenden jaren geleden trokken we als nomaden de wereld over. We lieten ons leiden naar gebieden waar genoeg voedsel was. We besteedden hier hoogstens twintig, misschien dertig uur per week aan vertelt Rutger Bregman in zijn boek. ‘En verder hadden we alle tijd voor spelen, relaxen, socializen en de liefde bedrijven’. Een redelijk ontspannen en vrij leven toch? 

Dit vrije leven veranderde toen we doorkregen dat we meer voedsel konden verbouwen wanneer we op één plek verbleven. Hierdoor ontstonden dorpen en steden. De bevolking groeide. We stelden wetten, regels en procedures op om grote groepen mensen onder controle te houden. Want we geloofden dat groepen mensen zich alleen goed gedroegen als een hogere macht hen controleerde en stuurde. We gaven mensen minder vrijheid en vertrouwen om op hun eigen morele kompas af te gaan. Deden we dit wel, dan zou het helemaal uit de hand lopen. Een redelijk negatief mensbeeld als je het mij vraagt. Daarnaast vergaten we één ding: onze diepgewortelde behoefte aan vrijheid. Die zit in onze natuur.  

Een negatief mensbeeld veroorzaakt problemen 

Nu, jaren later, worstelen we nog steeds met de balans tussen alle wetten en regels naleven, en onze behoefte aan vrijheid en vertrouwen. We willen nog steeds de ruimte voelen om eigen keuzes te maken, om zo onze eigen waarden en doelen na te streven. Bijvoorbeeld: je aan de 1.5 meter afstand houden, maar ook de vrijheid willen om met vrienden te kamperen en een leuke zomer te hebben. Herken je dat? Dit verlangen naar (keuze)vrijheid noemen we in de psychologie de behoefte aan autonomie. We raken geïrriteerd of boos wanneer iemand ons in onze autonomie beperkt. We luisteren dan minder goed naar de boodschap. Of we gedragen ons recalcitrant en doen als tegenreactie het tegenovergestelde van wat mensen ons vragen of adviseren. Wet- en regelgeving die onze autonomie beperkt kan daarom averechts werken. 

Daarnaast weten we inmiddels dat mensen zich gaan gedragen naar een wantrouwende rol als we dit van ze verwachten. Waardoor een negatief mensbeeld als uitgangspunt nemen juist voor problemen zorgt. Hoe dat kan? Dat leg ik jullie graag uit. 

We passen ons gedrag vaak aan, aan de sociale rol waarin anderen ons plaatsen. Een sociale rol activeert automatisch het gedrag in ons brein dat we associëren met die rol. Dit principe noemen we altercasting. We zetten dit vaak positief in. Bijvoorbeeld: “Suzie, jij schrijft goede stukken, wil je me helpen door feedback te geven op mijn artikel?” Door deze vraag zet ik Suzie in de rol van schrijfexpert, waardoor ik de kans vergroot dat ze instemt. Altercasting kan echter ook averechts werken, bijvoorbeeld wanneer je er vanuit gaat dat iemand opzettelijk een bijeenkomst miste of een betaling niet voldeed. Zo zet je mensen in een wantrouwende rol, waardoor je de kans vergroot dat ze zich ernaar gaan gedragen. Zo werkt het op grotere schaal ook met het negatieve mensbeeld. Laten we altercasting dus vooral positief inzetten nu we weten dat het deze sterke invloed heeft. 

Maak impact met een positief mensbeeld 

Gelukkig zien we dat steeds meer mensen in hun werk het positieve mensbeeld als uitgangspunt nemen. Dat ze vertrouwen op het morele kompas van mensen en hen wél de vrijheid geven om hierop af te gaan. 

Ik geef je graag een voorbeeld uit mijn eigen werk. Een paar maanden terug werkte ik met collega’s van de Volksbank aan nieuwe betalingsherinneringen. We veranderden hierin de sociale rol van wanbetaler in een ‘we vertrouwen onze klanten’-rol. We begrijpen dat het kan gebeuren dat klanten een betaling vergeten, en gaan er vanuit dat ze na de herinnering alsnog betalen als ze dit financieel lukt. En lukt dit niet? Dan zoeken we graag mee naar een oplossing voor de klant.

Ook onze minister-president Mark Rutte gebruikte het positieve mensbeeld tijdens de corona-lockdown. We kregen in Nederland geen algehele lockdown, maar een intelligente. Een lockdown waarin de overheid ons het vertrouwen gaf om binnen de mogelijkheden juiste keuzes te maken. Met een mooie altercast: doe het niet alleen voor jezelf, maar juist ook voor de ander (behulpzame sociale rol). Dit deden de meeste mensen dan ook, met hartverwarmende initiatieven voor de zorgverleners en eenzamen. 

Tot slot

De manier waarop we naar mensen kijken beïnvloedt menselijk gedrag. We halen het beste in mensen naar boven als we ze vanuit vertrouwen benaderen. Ik begrijp dat mensen het spannend vinden om anderen te benaderen vanuit dit idealistische, positieve mensbeeld. Want wat als mensen hier toch misbruik van maken? En ja, een kleine minderheid zal dit mogelijk blijven doen. Maar wil je focussen op die minderheid, met het risico juist averechtse effecten te bereiken? Of wil je vertrouwen op de meeste mensen die deugen, en daarmee goed gedrag stimuleren? Ik leef persoonlijk liever vanuit vertrouwen – ook al steelt een chauffeur in Cuba dan een keer mijn geld. Ik ben benieuwd naar jouw keuze. 

Zelf aan de slag?

Wil jij je doelgroep ook meer vrijheid en vertrouwen geven om de juiste keuzes te maken? Denk aan:

  • klanten die beroep doen op je verzekering erop vertrouwen dat ze alleen om een vergoeding vragen als dit nodig is 
  • je hypotheekadviseurs de vrijheid geven om te beslissen hoe ze tijdens een hypotheekgesprek het verduurzamen van een woning aanstippen 
  • klanten van je energiemaatschappij laten weten dat je erop vertrouwt dat ze betalen als dit financieel mogelijk is  
  • je medewerkers de vrijheid geven om zelf hun werkzaamheden en werktijden in te delen

Benieuwd wat het geven van vrijheid en vertrouwen voor jou of jouw organisatie kan betekenen? Neem dan contact met ons op. We denken graag met je mee.